Je brein werkt anders, maar het is geen ADHD – misschien is het VAST

Soms ontmoet ik mensen in mijn praktijk die zich herkennen in bijna alles wat ze over ADHD lezen, maar toch geen officiële diagnose (kunnen) krijgen. Ze voelen zich snel overweldigd, hebben moeite met plannen en organiseren, of hebben moeite met volgehouden aandacht. En tegelijk zijn ze gepassioneerd, energiek, creatief en kunnen ze zich compleet verliezen in iets dat hen boeit.

Wat ooit voelde als een onverklaarbare innerlijke achtbaan van pieken en dalen in aandacht, blijkt nu herkenbaar onder de naam VAST. VAST staat voor Variable Attention Stimulus Trait. Het is een term die rond 2020 werd geïntroduceerd door Dr. Edward Hallowell, psychiater en zelf ADHD’er, om een bredere groep mensen te beschrijven die wel degelijk worstelen met aandachts- en prikkelverwerking, maar niet voldoen aan de criteria voor diagnose ADHD. VAST is geen officiële diagnose, geen etiket dat je in een medisch dossier terugvindt, maar een alternatieve manier om te begrijpen wat er gebeurt wanneer je brein net iets anders werkt dan gemiddeld. VAST valt onder het bredere begrip neurodiversiteit: het idee dat niet elk brein op dezelfde manier werkt, en dat dat oké is. Het gaat niet om een stoornis, maar om een andere manier van denken en reageren. In de juiste omgeving komen de kwaliteiten van VAST tot bloei, maar in een wereld vol prikkels en verwachtingen kan het ook snel overweldigend worden.

Waar ADHD in medische termen omschreven wordt als een neurobiologische ontwikkelingsstoornis, spreekt VAST eerder over een combinatie van variabele aandacht, gevoeligheid en intense prikkelverwerking (overprikkeling).

In onze huidige maatschappij - die steeds sneller draait, constant input geeft via schermen, verwachtingen en prestatiedruk - lijkt het wel alsof steeds meer mensen op die prikkelsysteem-overdrive draaien. Die voortdurende overstimulatie maakt dat ook mensen zonder klassieke ADHD-diagnose toch veel gelijkaardige klachten ervaren. VAST is dus niet alleen een persoonlijk profiel, maar ook een maatschappelijk verhaal.

Toch is het belangrijk om het verschil tussen beide goed te begrijpen. ADHD is geen verzameling losse eigenschappen zoals “dromerig” of “druk”. Het is een klinisch beeld, met belemmeringen die zich voordoen op meerdere levensdomeinen tegelijk: op school of werk, in sociale relaties, in het gezin, financieel, in het huishouden, in zelfzorg en mentale gezondheid. Mensen met ADHD worstelen niet alleen met aandacht, concentratie of planning, maar ook met emotieregulatie, zelfbeeld, prikkelverwerking en dagelijkse structuur. En dit niet af en toe, maar structureel en langdurig. De impact op het leven is vaak groot, ook al is dat aan de buitenkant niet altijd zichtbaar.

Bij VAST zie je vaak een gelijkaardig patroon, maar dan in lichtere of meer wisselende vorm. Er is herkenning, maar niet altijd beperking. De aandacht springt, de prikkels komen hard binnen, emoties zijn intens - maar de omgeving is net voldoende ondersteunend om overeind te blijven, of je hebt zelf manieren ontwikkeld om ermee om te gaan. Vaak wel ten koste van veel energie. Mensen met VAST zijn vaak gevoelig, snel enthousiast, intuïtief en vol ideeën, maar botsen op overprikkeling, vermoeidheid of uitstelgedrag.

Waarom is het dan toch belangrijk om de term VAST te kennen? Omdat het woorden geeft aan een ervaring die voor velen reëel is, maar moeilijk te benoemen. Omdat het erkenning biedt voor mensen die tussen wal en schip vallen: niet "ziek" genoeg voor een diagnose, maar wel functioneren ze anders. Omdat het een uitnodiging is om met zachtheid en inzicht naar jezelf te kijken, en actief te zoeken naar wat wel werkt.

VAST biedt een brug. Tussen herkennen en erkennen. Tussen frustratie en begrip. En tussen aanmodderen en bewust leren omgaan met hoe jouw brein werkt.

Of je nu een diagnose hebt, je herkent in VAST, of gewoon worstelt met aandacht, energie of stress: je bent niet alleen. En nee, er is niets mis met jou. Maar je hebt wel recht op ondersteuning die vertrekt vanuit hoe jij werkt, in plaats van hoe het ‘zou moeten’. Je hoeft het niet allemaal zelf uit te zoeken. En daar help ik je graag bij.